روشهای تکثیر و پرورش ماهیهای عيدي | تکثیر ماهیان اب شیرین

روشهای تکثیر و پرورش ماهیهای طلایی
- روش مصنوعی

در ایران برای اولین بار از روش مصنوعی در کارگاه پرورش ماهی در رشت توسط محمدرضا شیخیان با موفقیت انجام شده است. در روش مصنوعی باید حوضچه های مخصوصی برای مولدین آماده ساخت که دارای سیستم ***** و اکسیژن دهی و ورودی و خروجی آب مرتب باشد و بخوبی قابل کنترل و از قبل آماده و مجهز باشد.
در حوضچه های مخصوص ماهیهای نر از ماهی های ماده بطور جداگانه نگهداری می شوند. از قبل کلیه وسایل و آکواریم ها و ابزار کار آماده و مهیا می شود. در روش مصنوعی طریقه تخمگیری کاملاً بصورت مصنوعی انجام می شود. یعنی ماهی ها هرگز همدیگر را نمی بینند و یا تماسی با هم ندارند. ابتدا ماهیهای مولد باید وزن شوند و به ازای وزن هر ماهیها مقدار هورمون هیپوفیز یا هورمون HCG طبق دستور بصورت محلول درآید و با سرنگ مقدار لازم به هر ماهی تزریق شود. برای ماهی های ماده ۲۴ ساعت قبل از تخم گیری فقط در یک نوبت میزان هورمون تزریق می شود ولی برای ماهی های نر بهتر است مقدار محاسبه شده هورمون در دو نوبت و بفاصله ۱۲ ساعت تزریق شود. بعد از ۲۴ ساعت ماهی های مولد آماده هستند ابتدا ماهی ماده را آزمایش می کنیم، اگر تخمها رسیدگی کامل پیدا کرده باشند برای تخمگیری با احتیاط و به آرامی از دو طرف پهلوی ماده با فشار ملایم تخمها به بیرون هدایت می شوند و داخل یک ظرف قرار می گیرند. سپس از دو عدد ماهی نر استفاده می کنیم و اسپرم گیری می شود. این عمل را گشن گیری یا تخمگیری به روش مصنوعی هم می گویند. حالا با ملایمت تخمها را با اسپرمها مخلوط می کنیم که بهتر است از یک پر استفاده شود تا تخمها صدمه نبینند. سپس تخمهای داخل ظرف را با محلول آب نمک ۷/۰ % شستشو می دهیم که معمولاً حدود پنج دقیقه باید شستشو را انجام دهیم و همانطور با ملایمت تخمها را با اسپرم نرها مخلوط می کنیم. تا تمام تخمها بخوبی بارور شوند. بعد از آن چون تخمها چسبندگی دارند و تا زمانیکه با آب نمک شستشو می دهیم این خاصیت چسبندگی کم است. حالا باید تخمهای بارور شده را به آکواریم هایی که از قبل آماده ساخته ایم منتقل سازیم. در هر آکواریم تعداد مشخصی بطور تقریبی تخم رها می سازیم، بعد داخل هر آکواریم یک شعله اکسیژن قرار داده می شود و مقداری داروی متیلن بلو با غلظت ۱/۰ % اضافه می شود تا از خرابی تخمها و شیوع و حمله قارچها جلوگیری بعمل آید. ماهیهای مولد بعد از پایان کار به حوضچه ها بر می گردند و برای نوبت بعدی بخوبی تغذیه و نگهداری می شوند.
تخمها درداخل آکواریم بعد از ۴۸ ساعت باز می شوند و بتدریج لاروها به دیواره آکواریم می چسبند. لاروها همراه خودشان کیسه زرده دارند که تا سه روز از آن تغذیه می کنند و در این مدت به هیچ غذایی احتیاج ندارند. معمولاً از صبح روز چهارم لاروها اشتهای زیادی برای خوردن غذا دارند. نوزادان میگوی نمکی بهترین غذا برای آنها بحساب می آیند. لاروها هر چه بزرگتر می شوند باید مقدار غذا و محل نگهداری متناسب با آنها باشد و تمیزی آب لاروها و رقم بندی بچه های ماهی طلایی در هر ۱۵ روز یک نوبت باید انجام شود. در روش مصنوعی نکات بسیار مهمی وجود دارد که حتماً باید مورد توجه قرار گیرد.
۱- محل تزریق هورمون باید بین برانشی و باله پشتی و در وسط بدن ماهی بصورت عضلانی زده شود و حداکثر نیم سانتی متر سوزن سرنگ بداخل بدن ماهی وارد شود.
۲- فاصله زمانی تزریق برای ماده ها نرها رعایت شود.
۳- مقدار محلول هورمون باید دقیق محاسبه شود و برای هر ماهی به اندازه تعیین شده تزریق شود.
۴- کلیه لوازم باید کاملاً تمیز، استریل و ضد عفونی باشند.
۵- قبل از انجام تخمگیری ( گرفتن تخم و اسپرم ) حتماً از باروری و رسیدگی کامل تخمها و اسپرمها باید باید مطمئن بود.
۶- اشخاص مبتدی از این روش استفاده نکنند.
۷- حتماً از افراد آگاه، متخصص و کارشناس پرورش ماهی کمک بگیرید. بدلیل حساسیت و دقت لازم در موقع انجام و تشخیص باروری تخمها و اسپرم به تنهایی عملیات را انجام ندهید.

روش نیمه مصنوعی :

در این روش مانند روش مصنوعی تمام کارهای مربوط به تزریق هورمون هیپوفیز یا HCG به مولدین انجام می شود. به جای اینکه با روش مصنوعی تخمها و اسپرم گرفته شود. از اینجا به بعد را بصورت طبیعی ماهیها در کنار یکدیگر قرار می گیرند و بصورت طبیعی با تعقیب و گریز همدیگر و با فشارهایی که ماهیهای نر از دو طرف به پهلوی ماهی ماده وارد می آورند باعث می شوند ماهی ماده تخمهایش را رها سازد و همزمان نرها هم بصورت طبیعی و با میل خودشان اسپرمها را رها می سازند و در چندین نوبت تعقیب و گریز هر نوبت تعداد زیادی تخم رها می شود. معمولاً چند ساعت طول می کشد تا تخمگیری انجام شود. در این روش بهتر است ماهی های ماده و نر بصورت گروهی و به نسبت ۵ به ۷ در کنار هم قرار بگیرند چون نتیجه تخمگیری بهتر خواهد شد.
چنانچه در آکواریم تخمگیری صورت می گیرد بهتر است تعداد ماده یک عدد و تعداد نرها ۲ عدد باشند. در روش نیمه مصنوعی چون نیمی از کار توسط ماهی ها باید انجام شود و چون ماهی ها هم علاقه شدیدی به خوردن تخمهایشان دارند بنابراین باید چاره کاری اندیشید تا تخمها از دسترس مولدین دور یا پنهان شوند. می توان ماهیها ی مولد را داخل قفس توری قرار داد و یا با انبوه گیاهان طبیعی یا مصنوعی آکواریم را پوشانید که تخمها در لابلای گیاهان استتار شوند و یا از چشمه های تور عبور کنند.
بعد از پایان تخم ریزی که معمولاً ماهیها دیگر میلی به تعقیب همدیگر نشان نمی دهند از آکواریم خارج شوند و به محل نگهداری انتقال داده شوند. در این روش معمولاً هر ۱۵ روز یکبار می توانید از ماهی های تخمگیری کنید. در مدت ۱۵ روز بهتر است ماهیهای ماده از نر جداگانه نگهداری شوند و با بهترین روش ممکن آنها را تغذیه نمایید.

الف- روش قفس توری
ب- روش استتار

راحت ترین و ساده ترین طریقه تکثیر و پرورش ماهیهای طلایی روش طبیعی است. همانطور که گفته شد، بهتر است مولدین ماده و نر از همدیگر جدا نگهداری شوند و به بهترین شکل ممکن تغذیه شوند. آب سالم و اکسیژن کافی داشته باشند. ماهی های طلایی در آکواریم یا حوضچه می توانند تخمگیری نمایند. محل تخمگیری باید از قبل کاملاً آماده و مهیا باشد و درجه سختی آب هم بین ۱۰ تا ۱۵ درجه باشد. تعداد ماهی های مولد باید متناسب با آن باشد. مثلاً اگر در یک آکواریم ۴۰ * ۳۵ *۷۰ سانتی متر قرار است تخمگیری انجام شود بهتر است از یک ماهی ماده و دو عدد ماهی نر استفاده شود. چنانچه در حوضچه ۱*۱*۴ متر قرار است تخمگیری شود بهتر است از ۱۰ عدد ماهی ماده و ۱۴ عدد ماهی نر انتخاب و مورد استفاده قرار بگیرد. در محل تخمگیری هرگز به ماهیها غذا داده نمی شود چون غذا دادن علاوه بر اینکه آب را آلوده می سازد باعث فساد و خرابی تخمها نیز می شود و رشد قارچها را همراه خواهد داشت که خود قارچها هم باعث از بین رفتن بقیه تخمهای باقیمانده خواهند شد و در نتیجه غذا دادن در مکان تخمگیری مولدین باعث از بین رفتن تمام تخمها خواهد شد.

الف- روش قفس توری
در این روش قفس توری داخل مکان تخمگیری آکواریم یا حوضچه قرار می گیرد. ( معمولاً قفس متناسب با مکان تخمگیری ساخته می شود ) چشمه های تور باید آنقدر درشت باشند که تخمها براحتی از آن عبور کنند. بطوریکه ماهیهای مولد از آن چشمها نتوانند به بیرون از قفس توری بیایند. بهتر است ماهیهای ماده را در ساعت ۱۲ ظهر داخل قفس قرار دهید تا فرصت داشته باشند با محیط انس بگیرند و در آنجا با آرامش احساس امنیت کنند و در واقع محل را انتخاب و مورد پسند قرار بدهند. بعد از ۳ الی ۴ ساعت نرها به داخل قفس گذاشته می شوند. بهتر است چند شاخه گیاه طبیعی یا مصنوعی داخل قفس قرار بگیرد تا برای ماهیها محیط طبیعی تر جلوه کند و به امنیت و آرامش ماهیها بیشتر کمک کند. ضمناً گیاهان می توانند محرک و راه انداز خوبی برای تخم ریزی باشند. یادآوری می شود در مکان تخم گیری هرگز غذا داده نشود. محل تخم گیری آکواریم یا حوضچه باید دارای آب با سختی مناسب بین ۱۰ تا ۱۵ درجه DH از قبل آماده شده باشد و در همان بعدازظهر نرها را در قفس قرار دهید. ماهیهای نر خودشان را به ماده ها معرفی می کنند و با حرکت نزدیک و چسبیده و آنها تمایل به تخمگیری یا بی میلی خودشان را ابراز می کنند و بهتر است بصورت طبیعی نور کم و به تاریکی شب ختم شود و هرگز آنشب روشنایی را نباید روشن کنید تا ماهیها بتوانند شب را در آرامش استراحت کنند تا فردا در سپیده دم صبح ابتدای روشن شدن هوا، ماهیهای نر با تعقیب ماهیهای ماده به تخمریزی بپردازند. هر ماهی ماده که اعلام آمادگی کند با دو عدد ماهی نر و گاهی هم بیشتر عمل تخمریزی را شروع می کنند.
ماده ها و نرهای دیگر یکی بعد از دیگری به جمع آنها می پیوندند و طولی نمی کشد که تمام ماهیها تعقیب و گریز را شروع می کنند و تخمها بصورت انبوه پاشیده می شوند و به آرامی به کف و دیواره ها می چسبند.
بعضی ماهیها تخم خوره های حرفه ایی هستند که بر می گردند و تعدادی تخم را قبل از اینکه توری عبور کنند می خورند. که این مسئله اصلاً مهم نیست. چون آنقدر تخم زیاد می ریزند که خوردن تعدادی از آنها هیچ اثری نخواهد داشت. بلکه باعث تشویق و علاقه مندی آنها خواهد شد که در نوبت بعدی بخوبی تخمگیری با تمایل شدیدتری انجام می دهند. چون بصورت غریزی متوجه می شوند سهمی از آن تخمها نصیب خودشان خواهد شد. در هر صورت هیچ گونه مزاحمتی یا ممانعتی از ادامه تخم ریزی نباید صورت بگیرد. معمولاً تخم ریزی حدود ۵ ساعت ادامه خواهد داشت و در پایان سطح آب کف می زند و آب کدر و شیری رنگ می شود. دیده شده است، بعضی از ماهیهای ضعیف تر بر اثر فشار زیاد تلف شده اند و گاهی آنقدر صدمه می بینند که بیمار می شوند و هرگز در آینده برای تکثیر مناسب نخواهند بود که در این صورت بهتر از اینگونه ماهیها را از دور خارج کنید.
با مشاهده تخمها و با ساکت و آرام شدن ماهیها باید با حوصله آنها را از آنجا خارج کنید و با حوصله و آرامش کارهای لازم را در کمال خونسردی و با دقت تمام انجام دهید.
۱- ماهی های ماده را از ماهیهای نر جدا کنید و هر گروه را به محل خودشان انتقال دهید و مکان نگهداری مولدین باید از قبل آماده شده باشد.
۲- در صورتیکه آب خیلی شیری و ابری رنگ شده است بهتر است مقداری از آب را با آب مناسب که همان شرایط را دارد تعویض کنید. می توانید از یک ***** برقی کمک بگیرید و چند ساعت ***** داخل آب کار کند تا آب را شفاف و زلال کند.
۳- مقداری داروی متیلن بلو به آکواریم تخمها اضافه کنید. معمولاً ( ۱/۰ % ) رنگ آب باید آبی آسمانی شود بنابراین بهتر است دارو را قطره قطره اضافه کنید و رنگ آب زیاد آبی پررنگ نشود دارو باعث جلوگیری از رشد و حمله قارچها به تخمها خواهد شد.
۴- اکسیژن آب تخمها باید کافی باشد. معمولاً دو روز طول خواهد کشید تخمها باز شوند و روز سم لاروها به دیواره و وسایل داخل آب می چسبند. در این مرحله بهتر است قفس توری از آنجا خارج شود. مواظب باشید لاروها چسبیده به قفس تور با تکانهای آرام رها شوند معمولاً تا روز ششم ( یعنی سه روز بعد از چسبیده شدن ) لاروها هیچگونه غذایی نمی خواهند. در این سه روز لاروها زیر شکمشان کیسه زرده ایی دارند که از آن تغذیه می کنند و احتیاج به هیچ غذایی نخواهند داشت.
صبح روز چهارم ( سعی صبح روز هفتم از زمان تخم ریزی) که لاروها چهار روز عمر دارند کاملاً شنای آزاد پیدا کرده اند و کیسه زرده آنها هم کامل جذب بدنشان شده است. از اینجا به بعد لاروها احتیاج به غذا دارند که اهمیت بسیار زیادی دارد. باید روزانه چهار نوبت به لاروها غذا داد. بهترین غذای زنده در این مرحله نوزادان میگوی نمکی هستند که از قبل باید تدارک دیده باشید. لاروها خیلی پرخور و با اشتها هستند و خیلی سریع رشد می کنند بطوریکه رشد روزانه آنها را با چشم می توان مشاهده کرد بعد از چند روز لاروها باید به مکان جدید و بزرگتر که از قبل آماده شده است انتقال داده شوند. بطور متوسط برای هر متر مربع سطح آب باید ۵۰۰ عدد لارو ماهی در نظر گرفت. ارتفاع آب باید ۳۰ سانتیمتر باشد ولی چنانچه در حوضچه پرورش ماهی رها شده اند در مدت یکماه ارتفاع بتدریج بالاتر می آید و در آخر یکماه به یک متر خواهد رسید. اکسیژن، *****، نور و تغذیه مناسب همواره باید مورد توجه باشد. بسیار دیده شده است بر اثر آلودگی آب، کمبود اکسیژن محلول در آب تعداد زیادی از لاروها در روزهای اول تلف شده اند.
در پروش ماهی طلایی یک مشکل بزرگ که تعداد بچه ماهی ها را کم می کند، هم جنس خواری بچه گلدفیش های بزرگتر است. بین آنها خیلی زود اختلاف اندازه بوجود می آید و آنهایی که بزرگترند بچه ماهیهای کوچکتر را خیلی راحت می خورند. بهمین منظور بهتر است هر ۱۵ روز یک نوبت بچه ماهی ها را رقم بندی کنیم و آنهایی که هم اندازه هستند یعنی بزرگترها با همدیگر و کوچکترها هم با همدیگر نگه داری کنیم.
بعضی اوقات ۵۰۰ عدد لارو ماهی طلایی در مدت ۱۵ روز آنچنان تفاوت اندازه پیدا می کنند که به ۳ اندازه رشد می کنند. یعنی حدوداً هر ۱۷۰ عدد به یک اندازه رشد می کنند. که معمولاً بزرگ متوسط و ریز هستند. آنها که بزرگ و درشت تر شده اند ( به آنها شاه تخم یا شاه ماهی می گویند) در صورتیکه مخلوط با بقیه باشند و رقم بندی نشوند شروع به خوردن کوچکترها و ریزها خواهند کرد و همین رویه ادامه پیدا می کند تا اینکه حداکثر ۱۰۰ عدد خیلی بزرگترها باقی خواهند ماند و معمولاً سه ماه که بگذرد دیگر اندازه ها بزرگ شده و همدیگر را کاری نخواهند داشت. عمل رقم بندی و اندازه کردن بچه ماهی های طلایی معمولاً باید تا شش ماهگی ادامه پیدا کند. در موقع رقم بندی اکثر پرورش دهندگان، ماهیها را از نظر رنگ، نژاد، گونه از نظر باله ها و چشم طبقه بندی و جدا می کنند. مثلاً بچه ماهیهایی که دارای دم خراب و فقط یک دم دارند و اصطلاحاً به آنها تک دم گفته می شوند در همان ابتدای کار از ردیف پرورش خارج می کنند چون ارزش اقتصادی ندارند و بعد از چند ماه زحمت، بچه ماهیهای زشت و بی قواره ایی پرورش یافته است. اغلب کارگاه های پرورش ماهی دقت لازم را در مورد این مسائل دارند.

در روش استتار گیاهی محلی که قرار است در آنجا تخمگیری صورت گیرد. داخل آکواریم یا حوضچه را با انبوه گیاهان طبیعی و مصنوعی کف و بالا را بطور کامل پوشش می دهند. تا تخمها در لابه لای آن استار شود. در مدتی که مولدین سرگرم تخمریزی هستند تعداد کمی از تخم ها خورده می شود. پس از اتمام کار تخمریزی مولدین شروع به خوردن تخمها می نمایند. بنابراین باید مراقبت لازم انجام شود تا در پایان تخم ریزی مولدین از آنجا خارج شوند و همانند روش قبل بقیه مسائل را انجام داد. روش سنتی که در ایران رایج است و بیشتر برای ماهی قرمز هفت سین شب عید انجام می دادند بدین صورت است. در استخرهای پرورش ماهی قرمز ابتدا کف استخر را با انواع جاروهای کوهی و یا خارهای کوهی بصورت بسته بندی درست می کنند و در سرتاسر کف استخر چیده می شود و برای هر استخر ۱۰ عدد ماهی ماده و ۱۴ عدد ماهی نر قرار می دهند و معمولاً در اوایل بهار اینکار انجام می شود و در طی سال فقط روزانه مقداری نان خشک روی سطح آب می اندازند تا ماهیها را به سطح آب بیاورد و نور آفتاب آنها را قرمز کند و در پایان سال اوایل اسفند تمام استخر را خالی می کنند، ماهیهای تولید شده را بفروش می رسانند و تعداد ماهی مادر را دوباره به استخر رها می کنند و مجدداً برای سال بعد بهمین روش کار را ادامه می دهند که در این روش نتیجه تکثیر و پرورش در پایین ترین حد ممکن خواهد بود. البته روش سنتی اصلاً قابل قبول نیست و هیچکدام از اصول تکثیر و پرورش در آن رعایت نمی شود و به نسبت تخم ریزی که انجام می شود، تعداد لاروها در پایان سال بسیار پایین است. در واقع در پایین ترین حد ممکن تولید خواهد شد. چنانچه از روش قفس توری استفاده شود درصد بیشتری تولید خواهد شد

 

منبع:http://www.parsfootball.com